Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου 2011

Ευημερία χωρίς ανάπτυξη


του George Monbiot
The Guardian - Καθημερινή
Πώς ξεφεύγεις από την ανάπτυξη χωρίς να υπονομεύσεις την οικονομία και την ευημερία μας; Υπό το ισχύον σύστημα, δεν μπορείς. Οταν σταματάει η ανάπτυξη, αυτό καταρρέει. Ο καθηγητής Τζάκσον άρχισε να αναπτύσσει ένα μακροοικονομικό μοντέλο για τη σταθεροποίηση της οικονομικής παραγωγής. Πειραματίζεται αυξάνοντας τον λόγο επενδύσεων / κατανάλωσης, αλλάζοντας τη φύση και τις συνθήκες επένδυσης και μετακινώντας το βάρος από τις ιδιωτικές στις δημόσιες δαπάνες, με αμετάβλητη τη χρήση φυσικών πόρων. Διαπιστώνει ότι η ανακατανομή εσόδων και απασχόλησης είναι ουσιώδης. Οπως και η χάραξη νέων κανόνων για τις τράπεζες, η αύξηση της φορολογίας φυσικών πόρων και ρύπανσης και τα μέτρα αποθάρρυνσης της φρενιτιώδους κατανάλωσης. Το σύστημά του δεν διαφέρει πολύ από το ισχύον. Τα αποτελέσματα, όμως, διαφέρουν πράγματι: μια σταθερή οικονομία χωρίς ανάπτυξη που αποφεύγει την οικονομική και οικολογική κατάρρευση.
Πόσα από αυτά είναι αληθινά; Πόσο μέρος της οικονομικής ανάπτυξης των τελευταίων 60 ετών; Από τον πλούτο και την άνεση, τους μισθούς και τις συντάξεις που δέχονται ως φυσιολογικά οι μεγαλύτεροι, είναι αναγκαία; Πόσα από αυτά είναι ψευδαίσθηση, προϊόν δανεισμού –οικονομικού και οικολογικού– που πλέον είναι μη βιώσιμος; Μια ματιά στην Ιρλανδία θα δείξει πως ακόμα και τα τούβλα και η λάσπη είναι οφθαλμαπάτη: τα θαύματα της νέας οικονομίας, χτισμένα πάνω σε χρέος, στέκουν άδεια και απαξιωμένα.

Για να συντηρηθεί η ψευδαίσθηση, επιφέραμε τόση ζημία από το 1950 στα βιοσυστήματα του πλανήτη όση τα προηγούμενα 100.000 χρόνια. Η ζημία θα κρατήσει αιώνες. Τα οφέλη μπορεί να μη βγάλουν τη χρονιά. Η Ιρλανδία, πάλι, αψήφησε το μέλλον. Μεταξύ άλλων, η κυβέρνηση προώθησε τη δημιουργία αυτοκινητόδρομου μέσα από την κοιλάδα Γκόουρα, μέρος μιας τοποθεσίας αντίστοιχης σημασίας με το Στόουνχεντζ. Ηταν μια πράξη όχι μόνο βανδαλισμού, αλλά και προειδοποίησης: τίποτα δεν θα εμποδίσει το οικονομικό θαύμα. Ο δρόμος δεν είχε ανοίξει όταν το θαύμα κατέρρευσε.

Από τη στιγμή που καλύφθηκαν οι ανάγκες μας, η συνεχής ανάπτυξη έκανε ελάχιστες χάρες στους περισσότερους. Κατά το δεύτερο ήμισυ της αναπτυξιακής φρενίτιδας, η ανεργία αυξήθηκε, η ανισότητα αυξήθηκε, η κοινωνική κινητικότητα μειώθηκε, οι φτωχοί έχασαν «προνόμια» όπως η στέγη, ενώ οι πλούσιοι ενίσχυσαν τα δικά τους. Το 2004, στον κολοφώνα της μακροβιότερης ανάπτυξης που είχε βιώσει ποτέ η Βρετανία, το Ιδρυμα Nuffield δημοσίευσε την εξής εξαιρετική διαπίστωση: «Η αύξηση των προβλημάτων πνευματικής υγείας φαίνεται να συνδέεται με τη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών».

Τώρα τελείωσε. Την περασμένη εβδομάδα, ο σύμβουλος της Γουόλ Στριτ Νουριέλ Ρουμπινί, ένας από τους ελάχιστους που προέβλεψαν την οικονομική κρίση, απεφάνθη: Οι κυβερνήσεις δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να στηρίξουν ξανά τις τράπεζες. Η ποσοτική χαλάρωση δεν βοηθάει πια ούτε και η υποτίμηση του νομίσματος. Ιταλία και Ισπανία θα υποχρεωθούν σε πτώχευση και η Γερμανία θα πάψει να πληρώνει. Ο επιτυχημένος καπιταλιστής καταλήγει στο συγκλονιστικό συμπέρασμα: «Ο Καρλ Μαρξ φαίνεται πως είχε εν μέρει δίκιο όταν υποστήριζε πως η ανακατανομή του εισοδήματος και του πλούτου από τους εργάτες στο κεφάλαιο θα οδηγούσε τον καπιταλισμό σε αυτοκαταστροφή».

Προς το παρόν, οι κυβερνήσεις έχουν αντιδράσει στη νέα κρίση καπιταλισμού αναζητώντας απελπισμένα την αναβίωση της παλιάς μαγείας, το νέο ξεκίνημα της δημιουργικής καταστροφής. Τώρα, όμως, μετά τις εξεγέρσεις στη Βρετανία και αντιμέτωποι με πιθανή κατάρρευση, επιτέλους αρχίζουμε να μιλάμε για θέματα που αγνοούσαμε όσο κρατούσε η ψευδαίσθηση: την ισότητα, τον αποκλεισμό, τους πάμπλουτους και τους παρίες.

Η πιο ελπιδοφόρα ένδειξη ότι οι πολιτικοί μπορεί πλέον να είναι έτοιμοι να θέσουν τις σημαντικές ερωτήσεις ήταν η παρουσία του βιβλίου του καθηγητή Τιμ Τζάκσον, Prosperity Without Growth (Ευημερία χωρίς ανάπτυξη), μεταξύ των θερινών αναγνωσμάτων του Εντ Μίλιμπαντ. Είναι επαναστατικό κείμενο, που εκδόθηκε λιγότερο από δύο χρόνια πριν και του οποίου έφθασε η ώρα.

Το βιβλίο σημειώνει ότι η οικονομική κρίση προκλήθηκε όχι από μεμονωμένες κακές πρακτικές, αλλά από τη συστηματική απορρύθμιση των τραπεζών από τις κυβερνήσεις, προκειμένου να τονωθεί η οικονομική ανάπτυξη με τη δημιουργία περισσότερου χρέους. Η ανάπτυξη και η ανάγκη να την ενθαρρύνουμε είναι το πρόβλημα και στον πλούσιο κόσμο δεν έχει πλέον καμιά σχέση με την ευημερία. Ο Τζάκσον δέχεται ότι η υλική ευημερία είναι κρίσιμη συνιστώσα της ευδαιμονίας και πως η ανάπτυξη είναι ουσιώδης για την ευημερία των φτωχότερων χωρών. Ομως, σε χώρες όπως η Βρετανία, η συνεχής ανάπτυξη και οι πολιτικές που την προωθούν υπονομεύουν την ευημερία, την οποία ορίζει ως ελευθερία από την αντιξοότητα ή τον πόνο. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, υγεία, ευτυχία, καλές σχέσεις, ισχυρές κοινότητες, εμπιστοσύνη στο μέλλον, αίσθηση ύπαρξης σκοπού. Προς το παρόν, τώρα που το παλιό όνειρο πεθαίνει, τουλάχιστον ας αρχίσουμε να χαράσσουμε νέα σχέδια.

Ένα νέο μοντέλο 

Πώς ξεφεύγεις από την ανάπτυξη χωρίς να υπονομεύσεις την οικονομία και την ευημερία μας; Υπό το ισχύον σύστημα, δεν μπορείς. Οταν σταματάει η ανάπτυξη, αυτό καταρρέει. 
Ο καθηγητής Τζάκσον άρχισε να αναπτύσσει ένα μακροοικονομικό μοντέλο για τη σταθεροποίηση της οικονομικής παραγωγής. 
Πειραματίζεται αυξάνοντας τον λόγο επενδύσεων / κατανάλωσης, αλλάζοντας τη φύση και τις συνθήκες επένδυσης και μετακινώντας το βάρος από τις ιδιωτικές στις δημόσιες δαπάνες, με αμετάβλητη τη χρήση φυσικών πόρων. 
Διαπιστώνει ότι η ανακατανομή εσόδων και απασχόλησης είναι ουσιώδης. Οπως και η χάραξη νέων κανόνων για τις τράπεζες, η αύξηση της φορολογίας φυσικών πόρων και ρύπανσης και τα μέτρα αποθάρρυνσης της φρενιτιώδους κατανάλωσης. 
Το σύστημά του δεν διαφέρει πολύ από το ισχύον. Τα αποτελέσματα, όμως, διαφέρουν πράγματι: μια σταθερή οικονομία χωρίς ανάπτυξη που αποφεύγει την οικονομική και οικολογική κατάρρευση.

Σημείωση ΑΣ: Το βιβλίο του Τιμ Τζάκσον, καλεσμένου του Πράσινου Ινστιτούτου πριν λίγες μέρες σε ημερίδα στην ΕΣΗΕΑ με θέμα την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Θέλετε να βάλετε ενεργό link στο σχόλιό σας; BlogU