H Καταγγελία Δημοσίου Συμφέροντος (whistleblowing) δεν είναι μόνο μια διαρροή πληροφοριών, είναι μια πράξη πολιτικής αντίστασης

Mε αφορμή την ταινία Snowden

του Edward Snowden*

Η καταγγελία δημοσίου συμφέροντος (whistleblowing) είναι μια ριζοσπαστική εκδήλωση - και με τη “ριζοσπαστική” δεν εννοώ “ακραία”∙ την εννοώ με την παραδοσιακή έννοια του radix, της ρίζας του προβλήματος. Σε κάποιο σημείο αναγνωρίζεις ότι δεν μπορείς απλά και μόνο να γράψεις μερικά γράμματα σε μια σελίδα και να ελπίζεις για το βέλτιστο. Δεν μπορείς απλά να αναφέρεις το πρόβλημα αυτό στον προϊστάμενό σου, όπως εγώ προσπάθησα να κάνω, γιατί αναπόφευκτα οι προϊστάμενοι εκνευρίζονται. Σκέφτονται για το δομικό κίνδυνο στην καριέρα τους. Ενδιαφέρονται για το ταρακούνημα του σκάφους και για "να μη βγάλει κακή φήμη." Δεν υπάρχουν τα κίνητρα για να προκαλέσουν μια ουσιαστική μεταρρύθμιση. Ουσιαστικά, σε μια ανοιχτή κοινωνία, η αλλαγή πρέπει να ρέει από τη βάση προς την κορυφή.

Ως κάποιος που εργάζεται στην κοινότητα των μυστικών υπηρεσιών, έχεις θυσιάσει πολλά για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Έχεις ευχαρίστως δεσμευτεί με τυραννικούς περιορισμούς. Υποβλήθηκες οικειοθελώς σε ανιχνευτές αλήθειας∙ λες στην κυβέρνηση τα πάντα για τη ζωή σου. Μπορείς να παραιτηθείς από πολλά δικαιώματα, γιατί πιστεύεις ότι το βασικό καλό της αποστολής σου δικαιολογεί τη θυσία ακόμη και του ιερού. Είναι μια δίκαιη αιτιολογία.

Και όταν είσαι αντιμέτωπος με αποδείξεις ότι η κυβέρνηση υπονομεύει το Σύνταγμα και παραβιάζει τα ιδανικά που εσύ τόσο θερμά πιστεύεις -όχι σε μια ακραία υπόθεση, όχι σε μια ιδιομορφία, αλλά ως βασική συνέπεια του προγράμματός της- θα πρέπει να πάρεις μια απόφαση. Όταν δεις ότι το πρόγραμμα ή η πολιτική έρχεται σε αντίθεση με τους όρκους και τις υποχρεώσεις που έχεις ορκιστεί στην κοινωνία και στον εαυτό σου, τότε αυτός ο όρκος και αυτή η υποχρέωση δεν μπορεί να συμβιβαστεί με το πρόγραμμα. Τότε σε ποιόν οφείλεις μεγαλύτερη αφοσίωση;

Ένα από εκπληκτικά πράγματα σχετικά με τις αποκαλύψεις των τελευταίων ετών και του επιταχυνόμενου ρυθμού τους, είναι ότι έχουν συμβεί στο πλαίσιο των Ηνωμένων Πολιτειών ως μιας «μη αμφισβητούμενης υπερδύναμης». Έχουμε εδώ αδιαμφισβήτητα τη μεγαλύτερη στρατιωτική μηχανή στην ιστορία του κόσμου, και αυτή υποστηρίζεται από ένα πολιτικό σύστημα που είναι όλο και πιο πρόθυμο να επιτρέπει κάθε χρήση βίας ως απάντηση σε οποιαδήποτε σχεδόν δικαιολογία. Στο σημερινό πλαίσιο, η δικαιολογία αυτή είναι η τρομοκρατία, αλλά όχι απαραίτητα επειδή οι ηγέτες μας ανησυχούν ιδιαίτερα για την τρομοκρατία καθ’ εαυτή ή επειδή νομίζουν ότι είναι μια υπαρξιακή απειλή για την κοινωνία. Αναγνωρίζουν ότι ακόμη και αν είχαμε μια τρομοκρατική επίθεση τύπου 11/9 κάθε χρόνο, θα εξακολουθούσαμε να χάναμε περισσότερους ανθρώπους από τροχαία ατυχήματα και καρδιακές παθήσεις, και δεν βλέπουμε τις ίδιες δαπάνες πόρων για να ανταποκριθούν σε αυτές τις πιο σημαντικές απειλές.

Το τι πραγματικά συμβαίνει αφορά την πολιτική πραγματικότητα, ότι έχουμε δηλαδή μια πολιτική τάξη που νοιώθει ότι οφείλει να εμβολιαστεί ενάντια σε ισχυρισμούς πως είναι αδύναμη. Οι πολιτικοί μας είναι πιο φοβισμένοι από την πολιτική ενάντια στην τρομοκρατία -φοβούνται δηλαδή περισσότερο την κατηγορία ότι δεν παίρνουν την τρομοκρατία στα σοβαρά- παρά από το ίδιο το έγκλημα της τρομοκρατίας.

Ως αποτέλεσμα έχουμε φτάσει σε αυτή την απαράμιλλη ικανότητα μαζικής παρακολούθησης, ανεξέλεγκτης από την πολιτική. Έχουμε αφεθεί σε αυτό που επρόκειτο να είναι ο περιορισμός της έσχατης ανάγκης: στα δικαστήρια. Οι δικαστές όμως, συνειδητοποιώντας ότι οι αποφάσεις τους έχουν ξαφνικά χρεωθεί με πολύ μεγαλύτερη πολιτική σημασία και αντίκτυπο από ό,τι αρχικά προβλεπόταν, έχουν σε μεγάλο βαθμό στην μετά την 11/9 περίοδο αποφύγει να αναθεωρούν νόμους ή πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας στο εθνικό επίπεδο ασφάλειας και να καθορίζουν περιοριστικούς όρους που, ακόμη και αν ήταν εντελώς σωστοί, θα επέβαλλαν περιορισμούς στην κυβέρνηση για δεκαετίες ή και περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι ο πιο ισχυρός (κυβερνητικός) θεσμός που η ανθρωπότητα έχει ποτέ βιώσει, έχει επίσης υποστεί ελάχιστους περιορισμούς. Ωστόσο, ο ίδιος αυτός θεσμός δεν είχε ποτέ σχεδιαστεί για να λειτουργεί με τέτοιο τρόπο, αφού ιδρύθηκε ρητά (στις ΗΠΑ) με βάση την αρχή των ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances). Η ιδρυτική μας παρόρμηση είχε διακηρύξει: «Αν και είμαστε ισχυροί, είμαστε εθελούσια συγκρατημένοι».

Όταν για πρώτη φορά πας να αναλάβεις καθήκοντα στην έδρα της CIA, σηκώσεις το χέρι σου και δίνεις όρκο - όχι στην κυβέρνηση, όχι στην υπηρεσία, όχι στη μυστικότητα. Δίνεις έναν όρκο στο Σύνταγμα. Έτσι υπάρχει αυτή η τριβή, αυτή η αναδυόμενη διαπάλη μεταξύ των υποχρεώσεων και των αξιών που η κυβέρνηση σου ζητά να διατηρήσεις, και των πραγματικών δραστηριοτήτων όπου σου ζητείται να συμμετάσχεις.

Αυτές οι αποκαλύψεις για το δολοφονικό πρόγραμμα (με τηλεκατευθυνόμενα αεροχήματα Drones) της κυβέρνησης Oμπάμα αποκαλύπτουν επίσης ότι υπάρχει ένα μέρος του αμερικάνικου χαρακτήρα που ανησυχεί βαθύτατα για την απεριόριστη και ανεξέλεγκτη άσκηση της εξουσίας. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη ή σαφέστερη εκδήλωση της ανεξέλεγκτης εξουσίας, από το να εκχωρεί κάποιος στον εαυτό του το δικαίωμα να εκτελεί ένα άτομο έξω από το πλαίσιο του πεδίου μάχης και χωρίς την εμπλοκή οποιουδήποτε είδους δικαστικής νομιμοποίησης.

Παραδοσιακά, στο πλαίσιο των στρατιωτικών υποθέσεων, έχουμε πάντα κατανοήσει ότι η θανατηφόρα βία στη μάχη δεν πρέπει να υπόκειται εκ των προτέρων σε δικαστικούς περιορισμούς. Όταν οι στρατοί πυροβολούν ο ένας ενάντια στον άλλο, δεν υπάρχει χώρος για έναν δικαστή σε αυτό το πεδίο της μάχης. Αλλά τώρα η κυβέρνηση έχει αποφασίσει -χωρίς τη συμμετοχή των πολιτών, χωρίς τη γνώση και τη συγκατάθεσή μας- ότι το πεδίο της μάχης είναι παντού. Άτομα που δεν αποτελούν άμεση απειλή, με οποιαδήποτε ουσιαστική έννοια των όρων αυτών, επαναπροσδιορίζονται, μέσα από την ανατροπή της γλώσσας, για να καλύψουν αυτόν τον ορισμό.

Αναπόφευκτα, αυτή η εννοιολογική ανατροπή είναι καθ’ οδόν στην πατρίδα μας, μαζί με την τεχνολογία που επιτρέπει στους αξιωματούχους να προωθούν βολικές αυταπάτες για δυνατότητες χειρουργικής θανάτωσης και μη διεισδυτικής παρακολούθησης. Πάρτε, για παράδειγμα, το Άγιο Δισκοπότηρο της εμμονής των Droneς (των τηλεκατευθυνόμενων μη επανδρωμένων αεροχημάτων), μια δυνατότητα που οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν επιδιώξει να υλοποιήσουν από παλιά. Ο στόχος είναι να αναπτυχθούν Drones με ηλιακή ενέργεια, ώστε να μπορούν να πετούν στον αέρα για εβδομάδες χωρίς να κατεβαίνουν στο έδαφος. Μόλις μπορέσεις να το κατορθώσεις αυτό, και βάλεις οποιαδήποτε τυπική συσκευή συλλογής σημάτων στο κάτω μέρος τους, για να παρακολουθεί, ασταμάτητα, τις εκπορεύσεις τους, για παράδειγμα, τις διάφορες διευθύνσεις του δικτύου κάθε φορητού υπολογιστή, έξυπνου τηλεφώνου και iPod, γνωρίζεις όχι μόνο πού υπάρχει η συγκεκριμένη συσκευή, σε ποια πόλη, αλλά ξέρεις και το διαμέρισμα όπου λειτουργεί η κάθε συσκευή, πού πηγαίνει σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή, και με ποια διαδρομή. Μόλις ξέρεις τις συσκευές, ξέρεις και τους ιδιοκτήτες τους. Όταν αρχίσεις να το κάνεις αυτό πάνω από αρκετές πόλεις, παρακολουθείς τις κινήσεις όχι μόνο ατόμων αλλά ολόκληρων πληθυσμών.

Η ανεξέλεγκτη εξουσία μπορεί να είναι πολλά πράγματα, αλλά δεν είναι αμερικάνικη

Προσευχόμενοι για τη σύγχρονη αναγκαιότητα να παραμένουμε πληροφοριακά διασυνδεδεμένοι, οι κυβερνήσεις μπορούν να μειώσουν την αξιοπρέπειά μας με κάτι σαν αυτό των μαρκαρισμένων ζώων με ετικέτα (tag), με την κύρια διαφορά βέβαια ότι εμείς πληρώσαμε για τις ετικέτες (tags) και αυτές είναι στις τσέπες μας. Ακούγεται σαν φαντασιόπληκτη παράνοια, αλλά σε τεχνικό επίπεδο είναι τόσο τετριμμένο να εφαρμοστεί αυτό, που δεν μπορώ να φανταστώ ότι δεν θα επιχειρηθεί στο μέλλον. Θα είναι περιορισμένη στις ζώνες πολέμου κατ’ αρχήν, σύμφωνα με τα έθιμά μας, αλλά η τεχνολογία παρακολούθησης έχει την τάση να μας ακολουθεί στο σπίτι.

Εδώ βλέπουμε τη διπλή όψη του μοναδικού μας αμερικάνικου τύπου εθνικισμού. Μεγαλώσαμε να είμαστε εξαιρετικοί, να νομίζουμε ότι είμαστε το καλύτερο έθνος στον κόσμο, με την προφανή μοίρα να τον κυβερνούμε. Ο κίνδυνος είναι ότι μερικοί άνθρωποι πιστεύουν πραγματικά αυτό το αίτημα, και κάποιοι από αυτούς περιμένουν την εκδήλωση της εθνικής μας ταυτότητας, δηλαδή, η κυβέρνησή μας να φέρεται και η ίδια με την ανάλογη συμπεριφορά.

Η ανεξέλεγκτη εξουσία μπορεί να είναι πολλά πράγματα, αλλά δεν είναι αμερικάνικη. Με αυτή την έννοια, η πράξη της καταγγελίας δημοσίου συμφέροντος (whistleblowing) όλο και γίνεται μια πράξη πολιτικής αντίστασης. Ο πληροφοριοδότης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και ανυψώνει τη λάμπα, κληρονομώντας την παρακαταθήκη μιας δράσης των Αμερικανών που ξεκινά με τον Paul Revere (Σ.Μ.: Ο Πολ Ρεβέρ, ένας πατριώτης της Αμερικάνικης Επανάστασης, οργάνωσε ένα σύστημα πληροφοριών και συναγερμού για να παρακολουθεί το βρετανικό στρατό).

Τα άτομα που κάνουν αυτές τις αποκαλύψεις αισθάνονται τόσο έντονα για το τι έχουν δει, που είναι διατεθειμένοι να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους και την ελευθερία τους. Ξέρουν ότι εμείς, οι πολίτες, μπορούμε τελικά να ασκήσουμε τον ισχυρότερο και τον πιο αξιόπιστο έλεγχο στην εξουσία της κυβέρνησης. Οι λειτουργούντες στα εσώτερα υψηλότατα κλιμάκια της κυβέρνησης έχουν εξαιρετική ικανότητα, εξαιρετικούς πόρους, τεράστια πρόσβαση σε επιρροή, και διαθέτουν το μονοπώλιο της βίας, αλλά, σε τελική λογική ανάλυση, υπάρχει ένα άτομο που έχει σημασία: ο κάθε πολίτης.

Και εμείς οι πολίτες είμαστε πολλοί περισσότεροι, απ’ ό,τι είναι αυτοί.

*O Έντουαρντ Σνόουντεν αποκάλυψε τις παράνομες παρακολουθήσεις, σε παγκόσμια κλίμακα, της Αμερικάνικης Εθνικής Υπηρεσίας Ασφάλειας (ΝSΑ). Με αφορμή την ταινία του Όλιβερ Στόουν, Snowden, που προβάλλεται αυτές τις μέρες στους κινηματογράφους, δημοσιεύουμε ένα μέρος από τον πρόλογό του στο βιβλίο Το Δολοφονικό Σύμπλεγμα, που εκδόθηκε από τον Jeremy Scahill και το προσωπικό της ιστοσελίδας The Intercept (https://theintercept.com). Τη μετάφραση και την επιμέλεια του κειμένου έκανε ο Μηνάς Σαματάς, καθηγητής πολιτικής κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης  για την ΑΥΓΗ από όπου και αναδημοσιεύεται. Το κείμενο είναι διαθέσιμο στη διεύθυνση https://theintercept.com/2016/05/03/edward-snowden-whistleblowing-is-not-just-leaking-its-an-act-of-political-resistance/